Տների խարխուլ տանիքները և խանձված դաշտերն աղքատության շունչն են փոխանցում.. «Փաստ»

Չըխկ-չըխկ-չըխկ: Գնացքը տանում է հայրենի քաղաք, որի փողոցներում երբեք չեմ քայլել, բայց դրանք այնքան ծանոթ են ինձ, որի թատրոն չեմ այցելել ներկայացում դիտելու, բայց այնքան կարոտել եմ բեմը, որի թաղամասերով երբեք չեմ շրջել, բայց տեսել եմ գործարաններից հետո տուն շտապող մարդկանց, որոնք այն ժամանակ իրենց ապագան հայրենի քաղաքում էին տեսնում:

Շտապում էին տուն, որտեղ մեծ սեղանի շուրջ հավաքվում էր ողջ ընտանիքը, տուն, որի դուռը միշտ բաց էր հարազատ-բարեկամների, ընկերների ու հյուրերի առջև: Որտեղ դուռը երբեք չէր էլ կողպվում, ի դեպ, հիմա էլ կողպված չէր: Ասում են՝ այդ սովորույթից հրաժարվել դեռ չեն կարողանում, ո՞վ պետք է գա, իրենց տուն վատ մտադրությամբ մտնի, բոլորը բոլորին գիտեն: Հարազատ փողոցում քայլող անծանոթուհին միանգամից գրավում է բոլորի ուշադրությունը՝ ով է, ում տուն է եկել, դիմագծերն ինչ-որ մեկին են հիշեցնում: Հետո, իհարկե, իմանում են՝ ով ես, և անմիջապես հաջորդում է հայտնի խոսքը՝ էս ինչքան ես մեծացել, քեզ շատ փոքր ենք տեսել, դու մեծացել ես, մենք՝ ծերացել: Հայրական տանը իսկական տոն էին շաբաթ-կիրակիները: Իրար գլխի էին հավաքվում բոլորը՝ երեխաներն ու թոռները:

Արդյո՞ք հնարավոր էր հայրական տնից ավելի խաղաղ տեղ գտնել, իսկ հիմա, հիմա հեռանում են, լքում, որովհետև ապագա չկա: Շենքի մուտքում դռները կա՛մ կողպված են, կա՛մ էլ մնացել են տան միայն տարիքով անդամները: Երիտասարդները հիմնականում հեռու են, լավ է գոնե գիտությունն այնքան զարգացավ, որ հնարավոր է որդուդ հեռախոսով տեսնես, թոռանդ առաջին բառերը լսես, ավաղ, գրկելու հնարավորություն գուցե դեռ շատ երկար ժամանակ չունենաս:

Չըխկ-չըխկ-չըխկ: Գնացքը բավականին երկար ճանապարհ ունի մինչև տեղ կհասցնի հայրենի քաղաքս տեսնել ցանկացողներին, զբոսաշրջիկներին կամ էլ նրանց, ովքեր մի քանի օրով գործով Երևանում էին: Մայրաքաղաքից դուրս գալիս ողջ ճանապարհին աչքիս առաջ կիսաքանդ ու քանդված շենքեր են, մեր նման կիսաքանդ, բայց կանգուն, ապակիները կոտրված, պատերին ճաքեր, բայց շենքը կանգուն է, ինչպես և մենք:

Դա էլ երևի նրանից է, որ հիմքն է ամուր: Չնայած արևին ու անձրևին, չնայած հիմքի տակ հայտնված անձրևաջրերին, շենքը չի քանդվում, անգամ բահերով եկան ու փորձեցին քանդել, հիմա էլ շարունակում են մեր հիմքը թուլացնել, քայքայել, բայց շատ պնդաճակատն ենք, չենք հանձնվում: Պատերին ճաքեր են գոյանում, բայց չենք քանդվում:

Չըխկ-չըխկ-չըխկ: Ամբողջ ճանապարհին ամայի հողատարածքներ են: Այստեղ կարելի է կարտոֆիլ տնկել, այնտեղ պոմիդոր ու վարունգ, այնտեղ ցորեն, այս հատվածներում գուցե ջերմոցներ հիմնեն, իսկ այս մի հատվածը, որը բավականին լայնարձակ է, հարմար կլիներ մեծ գործարան կամ էլ անասնաֆերմա հիմնելու համար: Անգամ չգիտեմ էլ՝ հնարավո՞ր է դա անել, թե՞ ոչ, գյուղատնտեսական առումով այդ հողը պատրա՞ստ է դրան, որպես պետություն պատրա՞ստ ենք դրան, բայց չեմ ուզում մի սմ դատարկ հող մնա իմ երկրում, ուզում եմ մարդիկ արարեն, վար ու ցանքս անեն, գործարաններում աշխատանքի գնան, չէ՞ որ դա է երկիրը չլքելու նախապայմաններից մեկը՝ աշխատանք ունենալը: Իսկ խաղաղությո՞ւնը: Մի՞թե այն երազանք մնաց:

Չըխկ-չըխկ-չըխկ: Կայարանամերձ բնակավայրերում առավոտ ծեգին կանայք ու տղամարդիկ աշխատում են այգիներում ու ջերմոցներում, հավանաբար քաղհան անում, հասունացած բերքը հավաքում: «Պոմիդորն ի՞նչ արժե: -Երեք հարյուր դրամ: -Թալան է, էդ ի՞նչ գին ես դրել էս սեզոնին»,-բարկանում է լայնեզր գլխարկով տիկինը: «Իմ կռացած մեջքի ցավի, սպասման, անքուն գիշերների, հողի ու եղանակի, կառավարության հետ տված կռվի գինն է, իսկ դուք ասում եք՝ թանկ է»,-մտածում է շուկայում բանջարեղեն վաճառողն ու լռում:

Չըխկ-չըխկ-չըխկ: Նախընտրական պաստառները չեն հասցրել գովազդային այլ պաստառներով փոխարինել: Արդեն խունացած պաստառներից մարդկանց դեմքեր են ողջունում մեզ, խոստումները, ու հանկարծ մտածում ես՝ իր այգում արևի տակ կռացած գյուղացու կյանքում ի՞նչ փոխվեց այդ խոստումներից հետո, մեծ հաշվով՝ ոչինչ: Իսկ նա ցանկացա՞վ, որ ինչ-որ բան փոխվի:

Չըխկ-չըխկ-չըխկ: Հայրենի քաղաք տանող ճանապարհին տների խարխուլ տանիքները և խանձված դաշտերն աղքատության շունչն են փոխանցում: Քո շունչն է կտրվում՝ ինչո՞ւ, ինչպե՞ս, երեսուն տարին քի՞չ ժամանակ էր երկիրը երկիր դարձնելու համար: Քիչ չէր, բայց բավարար էլ չէր, չհերիքեց: Մեկը նորոգում է տանիքը, տեսնես իր գլխում հաղթահարե՞ց աղքատությունը, թե՞ հերթական վարկն է բանկից վերցրել, կամ էլ գուցե խոպանից նոր է վերադարձել:

Մենք շարունակում ենք մեր գյուղերը սահմանամերձ անվանել և հրճվել, որ այսինչ գյուղն արդեն գիշերային լուսավորություն ունի: Մի այնպիսի հպարտությամբ ենք ասում, որ երկու տասնյակից ավելի տարի գյուղում լուսավորություն, նորոգված ջրագիծ կամ էլ բարեկարգ ճանապարհ չի եղել, իսկ հիմա կա, որ ուղղակի ապշել կարելի է: Ողջ ճանապարհին ու ամբողջ Հայաստանում այս կիսաքանդ, բայց ոչ կիսակառույց շենքերը մեզ հիշեցնում են մեր խեղճությունը, մեզ ապտակում են, որ մենք չեն կարողացել դրանք վերակառուցել կամ դրանց տեղում նորը կառուցել, որ մեր հայրենասիրությունն ավելի հաճախ դրսևորվում է Հայաստանում արձակուրդներն անցկացնելով, բայց ոչ երբեք ապրելով:

Որովհետև շատերս Հայաստանի մասին ասում ենք՝ ապրելու երկիր չի, այստեղ ապագա չկա: Մեր կյանքը հիշեցնում է կենաց, այն մեկը, որ ասում ենք «էհ» ու կոնծում բաժակի միջի պարունակությունը, այդ «էհ»-ն անորոշություն է, անհայտություն, ցավ, այդ «էհ»-ի մեջ ապագա չկա: Իսկ ինչո՞ւ այսպես ստացվեց, այս հարցի պատասխանը մեզանից յուրաքանչյուրն ինքն իր մեջ պետք է փնտրի, բայց նախ այդ հարցը տալու համարձակությունն է պետք ունենալ: Ե՞րբ և ինչո՞ւ Հայաստանը դարձավ ամառային հանգստի ու վերջին հանգրվանի, բայց ոչ մշտական բնակության երկիր:

Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում