Բաքու, մի՛ զայրացրու Մոսկվային և այաթոլլահին.Իրանի հարաբերություններն Ադրբեջանի հետ մնում են խիստ տոքսիկ
Eadaily.com-ը գրում է, որ հետպատերազմյան Հարավային Կովկասը տեկտոնական նոր տեղաշարժերի ակնկալիքով է: Տարածաշրջանում ստատուս քվոն, ամենայն հավանականությամբ, լուրջ փոփոխություններ կկրի 2025 թվականի աշնանը մոտ, երբ կավարտվի Լեռնային Ղարաբաղում ռուսական խաղաղապահ առաքելության հնգամյա մանդատը։ Կարծես թե 44-օրյա պատերազմի արդյունքում Հայաստանի թուլացումը և Ադրբեջանի համամասնական հզորացումը արդեն հասել են իրենց սահմաններին։ Բայց ամեն ինչ այնքան էլ ակնհայտ չէ` հաշվի առնելով աշխարհում տիրող ընդհանուր բարձր աշխարհաքաղաքական լարվածությունը և տարածաշրջանային ուժի՝ Թուրքիայի, ներկայացրած իրավիճակից առավելագույն օգուտ քամելու մտադրությունը։Ամենից շատ Ադրբեջանն է դժգոհ տարածաշրջանում ռուս խաղաղապահների առկայությունից։ Նա մանտրայի պես անընդհատ կրկնում է, որ ռուս զինծառայողները «ժամանակավորապես են իր տարածքում»։ Առայժմ ամեն ինչ ցույց է տալիս, որ Անդրկովկասյան ամենամեծ հանրապետության ռազմաքաղաքական ղեկավարությունը վճռական է տրամադրված ապահովելու, որ խաղաղապահ առաքելության «հնգամյա շրջանը» լինի առաջինն ու վերջինը։ Առաջիկա երեք տարիներին Բաքվին մեծ խաղ է սպասվում «մենք կհամաձայնվենք երկարաձգել մանդատը, եթե…» թեմայով։ Կասկած չկա, որ ադրբեջանա-թուրքական տանդեմը կփորձի հնարավորինս ընդլայնել առաջիկա սակարկությունների դաշտը՝ դրա համար համապատասխան հիմք դնելով։
Մեծ հաշվով, Բաքվի և Անկարայի համար Լեռնային Ղարաբաղում ռուսական բանակի որպես խաղաղապահ ներկայության լրացուցիչ հինգ տարիները կրիտիկական չեն։ Երկու մայրաքաղաքներում էլ հասկացողություն կա, որ 2025 թվականի աշնանը Մոսկվայի առաքելությունը դադարեցնելու կատեգորիկ պահանջը հակաարդյունավետ կլինի: Պետք է բանակցել, բայց դա անելով, ինչպես վերը նշվեց, առավելագույն օգուտով:
Դա արդեն բավականին բանալ է հնչում, բայց շատ բան կախված կլինի Ուկրաինայում և դրա շուրջ իրավիճակի զարգացումից։ Ադրբեջանի և Ռուսաստանի միջև ողջ ռազմավարական գործընկերությամբ հանդերձ, որը, մեր խորին համոզմամբ, դեկորատիվ է, Աբշերոնյան թերակղզու իշխանությունները նրանց թվում են, ովքեր, մեղմ ասած, դեմ չեն լինի արևմտյան ուղղությամբ Մոսկվայի սայթաքումից։ Բավական է նայել ադրբեջանական իշխանամետ ու ընդդիմադիր հրապարակումների վերնագրերը հասկանալու համար, թե որ կողմում են հարավային «դաշնակցի» ռազմաքաղաքական ու դիվանագիտական նախապատվությունները։
Խաղաղապահները ներկայումս և առաջիկա երեք տարիներին Ադրբեջանի ղեկավարության միակ խոչընդոտն են Ղարաբաղի հայաթափման ճանապարհին։ Եթե այնտեղ ռուս զինվոր չլինի՝ ոչ մի հայ էլ չի մնա: Ինչո՞ւ են հայտարարում, որ ղարաբաղցի հայերը Բաքվի համար նույն քաղաքացիներն են, ինչ այլ ազգերի ներկայացուցիչները, եթե պատերազմից հետո Ալիևը պնդում է, որ ղարաբաղյան հակամարտությունը «վերջապես լուծված է», և այդպիսի վարչատարածքային միավոր, ինչպիսին Լեռնային Ղարաբաղն է, ընդհանրապես գոյություն չունի: Ալիևը տարածաշրջանում դաշնակից է տեսնում միայն մեկ ուժի, և դա Ռուսաստանը չէ։
Ղարաբաղյան պատերազմից հետո Ադրբեջանի տարածաշրջանային հզորությունն էլ ավելի ուղիղ համեմատական է դարձել Թուրքիայի ռազմաքաղաքական հզորությանը։ Ներքաղաքական դաշտում Էրդողանի դիրքերի ցանկացած թուլացում, էլ չխոսենք թուրքական Օլիմպոսից նրա հեռացման հեռանկարի մասին, Ալիևին կստիպի չափավորել սեփական հավակնությունները տարածաշրջանում։ Ալիևը ոչ պակաս է շահագրգռված Էրդողանի իշխանության ղեկին լինելով, քան ինքը՝ դաշնակից երկրի ղեկավարը։
Ալիևը համաձայնվել էր 2020 թվականի աշնանը Թուրքիայից ընդունել մոտ երկու հազար զինյալ գրոհային որպես «թնդանոթի միս», ինչը խիստ անհանգստացրել էր Իրանին։ Իրանի հյուսիսային սահմաններում Էրդողանի գրոհայինները շիա իշխանության համար որակապես այլ մարտահրավեր են։ Անկարայի և Բաքվի միջև նման փոխգործակցությունը միանշանակորեն թշնամական է դիտվել։ Թեհրանին անհանգստացնում է նաև Իսրայելի հետ Բաքվի անկեղծ սիրախաղը, որի զենքերը իրականում Ալիևին հնարավորություն տվեց 44-օրյա պատերազմի ընթացքում նժարը թեքել իր օգտին:
Իրանի հարաբերություններն Ադրբեջանի հետ մնում են խիստ տոքսիկ: Կողմերը նկատելիորեն հեռացել են առճակատման հնարավորությունից 2021 թվականի սեպտեմբեր-հոկտեմբեր ամիսներին, սակայն փոխադարձ անվստահությունը չի վերացել։ Բաքուն չի կարող մոռանալ այն Թեհրանին, որը 26 տարիների ընթացքում Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ 7 շրջանների վերաբերյալ երբեք հայտարարություն չի արել, չնայած հայտարարել է, որ անընդունելի է տարածաշրջանում միակողմանիորեն սահմաններ փոխելը: Նման հայտարարություն նա վերջերս է արվել Հայաստանի Սյունիքի մարզի նկատմամբ Ադրբեջանի ոտնձգությունների առնչությամբ։ Իրանի գերագույն առաջնորդ այաթոլլա Սեյյիդ Ալի Խամենեին հուլիսի 19-ին Թուրքիայի ղեկավարին տեղեկացրել է, որ Սյունիքը և հայ-իրանական սահմանի 35 կիլոմետրանոց հատվածը Թեհրանի համար կարմիր գիծ են։
Հոգևոր առաջնորդի ասածն ուղղակի հրահանգ է իրեն անմիջականորեն ենթակա Իսլամական հեղափոխության պահապանների կորպուսին: Այդ էլիտար կիսառազմական կառույցն այսուհետ պետք է հետևի իրանական պետության ղեկավարի հրահանգին՝ պաշտպանելով Հայաստանի հարավարևելյան շրջանը արտաքին ագրեսիայից։ Սա չափազանցություն չէ։ Իրանը կարող է մարսել և տանել Բաքվի աճպարարությունը Լեռնային Ղարաբաղից հարավ այն տարածքներում, որտեղ վերականգնվել է իր վերահսկողությունը պատերազմից հետո, բայց նա թույլ չի տա Ադրբեջանին կտրել Արևելյան Զանգեզուրից հայկական Սյունիքով Նախիջևան տանող միջանցքը։ Իսլամական հեղափոխության պահապանների կորպուսը, անշուշտ, կօգտվի Ադրբեջանի ղեկավարի ճակատագրական սխալից՝ Ալիևին ցույց տալով սեփական հնարավորությունները գերագնահատելու դաժան հետևանքները։ Ով Իսրայելի հետ բարեկամ է, չի կարող Իրանի ընկերը լինել: Նաև նա, այս դեպքում Թուրքիան, ով սիրիական հակամարտության կրակը մոտեցնում է Իսլամական Հանրապետության հյուսիսային սահմաններին, ըստ էության, չի կարող նրա թշնամին չլինել։
