Անդրկովկասում իրավիճակը թեքվում է դեպի զինված նոր սրացման
Trmzk.ru-ն գրում է, որ Երևանում կայացած ՀԱՊԿ գագաթնաժողովում Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի կողմից Հայաստանին աջակցության մասին որոշման նախագիծը և վերջնական հռչակագիրը ստորագրելուց հրաժարվելուց հետո գրեթե անմիջապես Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը երկու կարևոր քայլ է կատարել և մասնակցեց մեկ կարևոր իրադարձության:Առաջին քայլը նրա կողմից ուրվագծվել է հայտարարությամբ առ այն, որ «ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը համաձայնել է հանդիպել միայն այն դեպքում, եթե դրան մասնակցի Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնը, իսկ դա նշանակում է, որ այդ հանդիպումը չի կայանա»։ Երկրորդ քայլն այն է, որ ելույթ ունենալով «Միջին միջանցքի երկայնքով. աշխարհաքաղաքականություն, անվտանգություն և տնտեսություն» համաժողովում Ալիևն ասել է, որ Բաքուն կողմ է, որ «Հայաստանի և Թուրքիայի, ինչպես նաև Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հարաբերությունների կարգավորման գործընթացները ընթանան զուգահեռաբար»։ Ինչ վերաբերում է իրադարձությանը, ապա խոսքը ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի և Ալիևի հեռախոսազրույցի մասին է։ Երկու երկրների ղեկավարների նախորդ հեռախոսազրույցը եղել էր Երևանում ՀԱՊԿ գագաթնաժողովի նախօրեին։ Պաշտոնական հաղորդագրությունների համաձայն «կողմերը քննարկել են Սոչիում ձեռք բերված պայմանավորվածությունների գործնական իրականացումը և նշել եռակողմ ձևաչափով աշխատանքը շարունակելու կարևորությունը»։
Դժվար չէ տեսնել, որ այդ ամենի միջև ուղղակի կապ կա։ Փաստն այն է, որ 2022 թվականին Բրյուսելում նոր չորրորդ հանդիպում անցկացնելու պայմանավորվածությունը Ալիևի և Փաշինյանի միջև ձեռք էր բերվել դեռ օգոստոսի 31-ին Պրահայում։ Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնին է վերագրվում բրյուսելյան դաշտում Բաքվի և Երևանի միջև բանակցային գործընթացի ակտիվացումը։ Տրամաբանական է, որ Միշելը պետք է նախագահեր Բելգիայում կայանալիք գագաթնաժողովում, բայց հայկական կողմը պնդել է, որ դա լինի քառակողմ ձևաչափով՝ Մակրոնի մասնակցությամբ։ Հայաստանի արտգործնախարարության խոսնակ Վահան Հունանյանը դա համարել է «տրամաբանական քայլ», սակայն չի անդրադարձել այդ մասին հնչած որևէ պաշտոնական հայտարարության։
Բաքուն, որը նախկինում չէր հրաժարվում ԵՄ միջնորդական ծառայություններից, ասել է, որ «Մակրոնի ներգրավմամբ ձևաչափը անընդունելի է»։ Սակայն Հայաստանը, որը դիվանագիտական գերատեսչությունների միջոցով կապեր ունի Ադրբեջանի հետ, կարող էր նրա հետ նախապես համակարգային մակարդակով խորհրդակցություններ անցկացնել բանակցություններում Ֆրանսիայի նախագահին ներգրավելու հնարավորությունների շուրջ։ Դա չի եղել։
Այսպիսով, Փաշինյանը սկսել է Ալիևին ոչ միայն ուղղակի առճակատման մեջ մտցնել Մակրոնի հետ, այլ նաև «խաթարել» Բրյուսելի բանակցային հարթակը, զրոյացնելով այնտեղ ձեռք բերված պոտենցիալ պայմանավորվածությունները։ Թվում է, թե խնդիրը շատ ավելի խորն է թաղված, քան երևում են մակերեսին ընկած դրա առանձին տարրերը, օրինակ Ֆրանսիայի հայանպաստ դիրքորոշումը։ Հիշեցնենք, որ France 2 հեռուստաալիքի եթերում Մակրոնը Ղարաբաղն անվանել է «վիճելի» և «միջազգայնորեն չճանաչված» տարածաշրջան, ինչպես նաև մեղադրել է Ադրբեջանին «սարսափելի պատերազմ սանձազերծելու մեջ, որը հանգեցրել է բազմաթիվ զոհերի»։ Սակայն այնպես չէ, որ Փարիզն իրականում մտադիր է որպես միջնորդ հանդես գալ Երևանի և Բաքվի միջև։ Ալիևն արձագանքել է հայտարարելով, որ «բանակցային գործընթացը դեռ կարող է շարունակվել այլ վայրերում, օրինակ՝ Վաշինգտոնում կամ Մոսկվայում»։ Սակայն Մոսկվայում ադրբեջանա-հայկական հարաբերությունների խնդիրներով զբաղվում է անձամբ Պուտինը։ Ինչ վերաբերում է Վաշինգտոնին, ապա դժվար թե նախագահ Ջո Բայդենն անձամբ միանա այդ գործընթացին։
Ճիշտ է, ամերիկյան բարձրաստիճան էմիսարները հաճախացրել են այցերը տարածաշրջան՝ իրենց առաջարկելով որպես միջազգային միջնորդ և ասելով, որ «Ռուսաստանը չի հաղթահարում իրավիճակը ուկրաինական ճգնաժամից շեղված լինելու պատճառով»։ Սակայն ԱՄՆ-ի համար Բաքվի և Երևանի հարաբերությունների կարգավորման հարցերն առաջնային չեն։ Ի՞նչ կարող են նրանք առաջարկել և ինչպե՞ս կարող են ապահովել պայմանավորվածությունների իրականացումը, եթե դրանք ձեռք բերվեն, քանի որ, բացի «հեռավար դիվանագիտության» մեթոդներից, նրանք չունեն անհրաժեշտ քաղաքական գործիքակազմ հակամարտող կողմերի պահանջների նույնիսկ փոխզիջումային բավարարման համար։
Իսկ ընդհանրապես Հայաստանի դիրքորոշումն ունի իր բացատրությունը. Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմում պարտություն կրելուց հետո բարդ հանգույցներ կապելով և ստեղծելով անհավանական քաղաքական կոմբինացիաներ փորձ է արվում ինչ որ բան հետ շահել դիվանագիտական ճանապարհով։ Բայց ինչո՞ւ է Ադրբեջանը մասնակցում այնպիսի սցենարների, որոնք չեն համապատասխանում ինչպես 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի խաղաղության պայմանագրին, այնպես էլ Ռուսաստանի ու Հայաստանի հետ կնքված համատեղ այլ փաստաթղթերին։ Սա առաջին հերթին։ Երկրորդ հերթին Բաքուն պետք է հասկանա, որ տարածաշրջանում Ռուսաստանի ազդեցության թուլացումը կարող է զրոյացնել անգամ նախկին ձեռքբերումները։ Երրորդը այն է, որ եթե տարածաշրջանում աշխարհաքաղաքական վակուում առաջանա, ապա դժվար թե Թուրքիան այն լրացնի։ Առայժմ նա դեռ պատրաստ չէ դրան։ Ինչո՞ւ է Ալիևը Էրդողանին Փաշինյանի հետ անկախ երկխոսության հնարավորություն տալու փոխարեն «խառնվում» հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման խնդիրներին։
Ինչի՞ց է վախենում Ալիևը, եթե ունի, ինչպես ասում են Բաքվի փորձագետները, «տարածաշրջանում ամենահզոր բանակն ու Թուրքիայի աջակցությունը, հզոր տնտեսական, էներգետիկ եւ տարանցիկ հնարավորություններ»։ Վերջապես, ո՞վ կպատասխանի այն հարցին, թե տարածաշրջանում Վաշինգտոնը ո՞ւմ է համարում կամ կարող է համարել իր հիմնական գործընկերն ու դաշնակիցը` Բաքվի՞ն, թե՞ Երևանին:
Իսկ այս ամբողջ ընթացքում իրավիճակը Անդրկովկասում թեքվում է դեպի զինված նոր սրացման, որը Ռուսաստանը հերթական անգամ փորձում է կանխել։ Արդյո՞ք դա կստացվի այս անգամ ևս:
