Պուտինը եկել է վերականգնելու Լավրովյան պլանի հետևանքով վատացած հարաբերությունները
Այսօր Երևանում
մեկնարկել է Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպության (ՀԱՊԿ) Հավաքական
անվտանգության խորհրդի սեղմ կազմով նիստը: ՌԴ նախագահի
այցի և հայ-ռուսական հարաբերություների շուրջ զրուցեցինք Հայկ Բալանյանի հետ:
-Պարոն Բալանյան, Վլադիմիր
Պուտինը եկել է Երևան, ինչպես եք տեսնում հայ-ռուսական հարաբերություների ապագան և
ինչպիսի՞ ակնկալիքներ ունեք այդ այցից:
-Պատասխանելով
ձեր հարցին անհրաժեշտ է հայ-ռուսական հարաբերությունները դիտարկել գլոբալ համատեքստում և երկար
պատմական տարածության տեսակետից:
Հայաստանը
մի քանի հազարամյակ եղել է և մնում է մեծ պարսկական կամ իրանական աշխարհի մաս. աշխարհագրորեն, հետևաբար տնտեսապես
և մշակութային առումով: Այդպես է եղել մ.թ.ա. 5-րդ դարում, այդպես է եղել մ.թ. 5-րդ դարում,
մ․թ․18-ում, և այդպես էլ լինելու է ապագայում: Այդպես էր, երբ Հայաստանը ուներ շատ ավելի
ընդարձակ տարածք և համադրելի բնակչություն, իսկ ներկա տարածքով և բնակչությամբ՝ 80 միլինանոց Իրանի կողքին առավելևս այդպես
է:
Այդ աշխարհագրական
իրողությունից շեղումներ կատարվել են, երբ արտատարածաշրջանային հզոր ուժ է
ներթափանցել տարածաշրջան և հզորության
հաշվին կարողացել է այդ կապը խաթարել: Եվ ռուսական շրջանը այս իմաստով այդ բնական դրվածքի
մի խաթարում էր, որը տևեց գրեթե երեք դար: Բայց պետք է հասկանալ, որ այդ ռուսական շրջանը
մեր երեքհազարամյա պատմության մեջ ընդամենը բնականից դուրս մի դրվագ էր, ոչ թե հենց նորմ: Հենց արտատարածաշրջանային
ուժը կորցնում է իր հզորությունը և չի կարողանում այն պրոեկցիա անել իր ազգային տարածքից
դուրս, աշխարհագրության և տնտեսության օրենքները վերադարձնում են իրավիճակը ի շրջանս
յուր:
Օրինակ,
հզոր Գերմանիայի կողքին Չեխիան կամ Դանիան ընդամենը գերմանական տնտեսության, և ոչ միայն
տնտեսության, կցորդն է, մասը, և այդ երկրները իր հզոր հարևան` Գերմանիայի շառավղից
պոկել-տանելը պահանջում է մեծ ճիգեր և ոչ տնտեսական ուժի անհամարժեք կիռարում, փաստացի
կլանում: Այլ կերպ հաղթահարել այդ բնական հանգամանքներն անհնար է:
Ուստի,
ես կարծում եմ, որ առանց ինքնիշխան նպատակասլաց քաղաքականության առաջիկա տասնամյակներում
Հայաստանի տնտեսությունը դառնալու է սանկցիաներից
դուրս եկող և արագ զարգացող Իրանի տնտեսության մի մասը: Իրանական տնտեսությունը կարող
է կլանել Հայաստանը, և այդ դեպքում մենք փաստացի վերադառնալու ենք 1827թ կամ 1801թ
տնտեսական և քաղաքական իրավիճակին, այդ թվում և անվտանգության համակարգի տեսակետից,
երբ Ռուսական Կայսրությունը գտնվում էր Կովկասյան լեռներից հյուսիս: Սա է տեսանելի
ապագան «география-это диагноз» սկզբունքով:
Իհարկե
Ռուսաստանը պահպանելու է իր ազդեցությունը Հայաստանում համարժեք իր ՀՆԱ-ին, տեխնոլոգիական
և ռազմական ներուժին: Ես նույնիսկ կողմ կլինեի, որ այդ ազդեցությունը Արևմուտքի ազդեցության
զուգահեռ պահպանվեր, որպեսզի Հայաստանը չդառնա իրանական կցորդ, և մենք զսպանակներ ունենանք
Թեհրանի հետ երկխոսության համար:
-Ըստ ձեզ, Ռուսաստանը տեսնում է՞ այդ վտանգը
-Ոչ, չի տեսնում: Ռուսները փորձում են պահպանել ամեն ինչ, չունենալով
ոչ համարժեք ռեսուրսները, ոչ աշխատելու ունակությունը, ոչ էլ պատկերացումները, թե ինչպես
պիտի գնան, որպեսզի մնան: Դեռևս Ռ.Քոչարյանի օրոք 100 մլն դոլար պարտքի դիմաց վերցրած
ձեռնարկությունները այդպես էլ չաշխատեցին: Ռուսական բիզնեսը, բացի բնական մենաշնորհների
ոլորտից` գազ, հոսանք, կապ այլ ճյուղերում ներկայություն գրեթե չունի: Ավելին, Ռուսաստանը
ինքը գտնվում է մեծ տնտեսական և քաղաքական խնդիրների բեռի տակ: Փաստացի, այժմ Ռուսաստանը
և Իրանը տեղերով փոխվեցին: Այժմ Ռուսաստանն է սանկցիաների տակ, իսկ Իրանը դուրս է եկել
առճակատումից և արագ զարգանում է, և նկատի ունենալով աշխարհագրական դիրքը, ընդհանուր
սահմանը և ժողովրդագրական գործոնը
Իրանի ազդեցությունը տարածաշրջանում արագ աճելու է մինչև պատմական հին գծագիր՝ դոմինանտ
ազեդցություն Հայաստանի վրա, որը հայկական կողմը փորձելու է զսպել այլ գործընկերների
միոջոցով:
Եթե ռուսները
գիտակցեն, որ Հայաստանի զարգացման և հետևաբար՝ իրենց դիրքերի պահպանման համար
պիտի հանդիսանան Երևանի գործընկերը հայկական բազմավեկտորային քաղաքականության կոնցեպտի
մեջ, ապա դիրքերը կպահպանեն: Սակայն եթե փորձեն վերականգնել գերիշխող դիրքը, չունենալով
ընդհանուր սահման, ոչ ֆինանսական, ոչ տեխնոլոգիական և ոչ էլ այլ նախադրյալները, ապա
Երևանի և Մոսկվայի հարաբերությունները երկարաժամկետ կտրվածքով իջնելու
են այն մակարդակի, որը Երևանը պահպանելու է այլ հզոր երկրների հետ: Այդ պարագայում, Մոսկվայի ներկայությունը ընկալվելու
է Հայաստանում, որպես ոչ թե մեր ինքնքիշխանության և զարգացման գործառույթ, այլ հետընթացի,
մեկուսացման և ռուս-արևմտյան կռվիների մեջ ներքաշվելու վտանգ ներկայացնող
գործառույթ:
Ցավոք,
ես առայժմ չեմ տեսնում Մոսկվայում այդ իրողության գիտակցությունը, և Երևանը այդ թեմայով
Մոսկվայում չունի գործընկեր երկխոսելու համար:
Ուստի,
ես որևէ լուրջ փոփոխություն հայ-ռուսական հարաբերություններում առայժմ չեմ տեսնում:
Երկու կողմն էլ շարունակելու են իրար չվստահել, Հայաստանը չի միանալու ռուս-արևմտյան
կռիվներին, իսկ Մոսկվան ի վիճակի չէ առաջարկել Երևանին այլ քաղաքականություն, բացի Երևանի, Անկարայի և Բաքվի նկատմամբ հավասարամոտիկության դոկտրինից: Այսպես կշարունակվի,
մինչև դանդաղ ընթացքով կամ հերթական ռուսական էքսցեսի արդյունքում հայ-ռուսական հարաբերությունները
կտեղավորվեն հայ-իրանական կապերի պատմական համատեքստում,
որպես փոխլրացնող գործոն:
Պուտինը
եկել է վերականգնելու Լավրովյան պլանի հետևանքով վատացած հարաբերությունները, սակայն պատմական փորձը
ցուց է տալիս, որ Հայաստանը Մոսկվայի համար չի հանդիսանում առաջնահերթ ազդեցության
ոլորտ, ի տարբերություն Իրանի դիրքրորոշման, և Մոսկվան պատրաստ չէ ծախսել
մեծ ռեսուրսներ Հայաստանը իր տիրույթում պահելու համար: Ուստի, անհրաժեշտ է հանգիստ, անցնցում և համբերատար կառուցել նոր հայկական
բազմավեկտորային քաղաքականությունը տարածաշրջանային և արտատարածաշրջանային գործընկերների
հետ:
Զրուցեց՝
Դիանա Մանուկյանը
