Արդյո՞ք հիմա չեն ուղղի իրենց հայացքը բուն Հայաստանի տարածքի վրա. հուսահատ հայացքով նայում են դեպի Արևմուտք... անզորությունից
Ֆրանսիական ledevoir.com հրատարակությունը «Ղարաբաղի անկումը» վերնագրով հոդվածում գրում է, որ հայկական Լեռնային Ղարաբաղի փլուզումը ցնցող է իր հանկարծակիությամբ, իր ամբողջական բնույթով: Մի քանի օրվա ընթացքում այդ հայկական անկլավի բնակչության 85 %-ը (ընդհանուր բնակչությունը կազմել է 125000 մարդ) արդեն լքել է այն։ Արդեն շրջանառվում են 55 հազար բնակչություն ունեցող Ստեփանակերտի՝ ուրվական քաղաք դառնալու հալ յուցինացիոն պատկերները։ Տեղական իշխանությունները, կամ ինչ մնացել է նրանցից, հայտարարել են 2024 թվականի հունվարից Լեռնային Ղարաբաղի պաշտոնապես ինքնալուծարման մասին, բայց ամեն ինչ ավելի արագ է կատարվում։ Այսօր մենք ականատես ենք գրեթե առանց արյունահեղության (ներկա դրվագի համար) արագացված էթնիկ զտումների։ Ադրբեջանի իշխանությունները վստահեցնում էին, որ հայերը կարող են մնալ անկլավում, որ նրանց ոչ մի վնաս չի հասցվի...Բայց Բաքվի այդ «հավաստիացումները» ընդունվում են որպես չար կատակ, և ղարաբաղցիները, հավանաբար, չեն սխալվում ու կողմնորոշվում են՝ կտրելով Լաչինի միջանցքը և հասնելով Հայաստան։ Անտեղի է ասել, որ հայերը վախենում են ադրբեջանցիների վրեժխնդրությունից: Ադրբեջանցիները, հայկական ժողովրդական լեզվով ասած, «թուրքեր» են, և այնպիսին, ինչպես բոլոր թուրքերը, այսինքն՝ «գայլեր, որոնք ուտում են մեր երեխաներին»: Այսօր վերհիշվում են հայկական ջարդերի ու էթնիկ զտումների պատմությունները, և ոչ միայն 1915 թվականի Մեծ ցեղասպանությունը, ջարդեր են տեղի ունեցել նաև 1980-ականներին (Սումգայիթ), երբ ԽՍՀՄ-ը փլուզվում էր։ Վերջերս Le Figaro-ում հրապարակվել էր ադրբեջանցի բլոգեր Մագոմեդ Միրզալիի (որն իր երկրում խոշտանգումների էր ենթարկվել բռնապետ Իլհամ Ալիևի կոռուպցիան բացահայտելու համար, իսկ հիմա Ֆրանսիայում հատուկ պաշտպանության տակ է) ապշեցուցիչ վկայությունները։
Նրա խոսքով, «հայատյացությունն իր երկրում հասել է իր գագաթնակետին»։ Անգամ պետական Տելեգրամ ալիքներում «պատերազմի մասնակիցները անամոթաբար պարծենում են հայ զինվորների կամ խաղաղ բնակիչների գլուխները կտրելու և ֆիզիկական պատժի ենթարկելու դեպքերով»: «2020 թվականին ադրբեջանցի շատ զինվորներ վերադարձել են տուն որպես ավար հայի մատով կամ ականջով։ ... Երբեմն այդ վայրագությունները կատարվում են հանուն իսլամի: ... Որոշ տեսանյութերում երևում է, թե ինչպես են ադրբեջանցի զինվորները գլխատում խաղաղ բնակիչներին, իսկ հայ զինվորներին ստիպում են գոռալ «Ալլահ Աքբար»»,- պատմել է նա:
Պատմական, մշակութային և այլ առումով, առանց հաշվի առնելու այդ տարածքի պատկանելիությունը (խորհրդային տարիներին տարածաշրջանը Ստալինի կողմից տրվել է Ադրբեջանին՝ առանց հաշվի առնելու առանձնահատկությունները), Լեռնային Ղարաբաղը միշտ էլ եղել է հայկական- քրիստոնեական: Այդ լեռնային անկլավում հայ բնակչությունը դարեր շարունակ մեծամասնություն է եղել... Դա անգամ եղել է 20-րդ դարում, խորհրդային ժամանակաշրջանի վերջում հայերը կազմել են ընդհանուրի մոտ 75 տոկոսը։ 1994 թվականի հայկական հաղթանակից հետո, այո, մի տեսակ էթնիկ զտում տեղի ունեցավ մյուս ուղղությամբ, և ադրբեջանցիների փախուստից հետո այդ տոկոսը հասավ 99-ի։ Ներկայում Բաքվի գործողությունները գրեթե զրոյի են հասցնում հայկական ներկայությունը։ Այսպիսով, այսօր մենք ականատես ենք մի աննախադեպ պատմական բնաջնջման. երկու հազարամյակի ընթացքում առաջին անգամ Լեռնային Ղարաբաղում այլևս հայ չի լինի։
Ադրբեջանի և նրա պահանջների հետևում (իրավական տեսակետից Լեռնային Ղարաբաղը երբեք միջազգայնորեն չի ճանաչվել) կանգնած է Թուրքիան՝ տարածաշրջանային հեգեմոնի իր ցանկությամբ։ Ադրբեջանը, որը գազային տերություն է, Անկարայի դաշնակիցն է, և վերջին տարիներին Անկարայի քաղաքական, դիվանագիտական և ռազմական աջակցությունը Բաքվին եղել է անվերապահ, ռազմատենչ, անզիջող: 1988-1994 թվականների պատերազմում հայ զինվորները նվաստացրել էին Ադրբեջանին, և այսօր Իլհամ Ալիևը և նրա դաստիարակ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը կարող են վայելել իրենց վրեժը։ Թվում է, թե այս պատմական դրվագում մի երկիր իրեն շատ է իջեցրել: Դա Ռուսաստանն է, որի 2000 «խաղաղապահները» տեղում ազդեցություն չունեցան: Դա անտարբերություն էր լքված հայերի ճակատագրի հանդեպ, որոնք հիմա հուսահատ հայացքով նայում են դեպի Արևմուտք... անզորությունից։
Ռուսաստանն այլևս չունի այն ազդեցությունը, ինչ նախկինում ուներ տարածաշրջանում։ Ուկրաինայի պատերազմից թուլացած, որը նվազեցրել է նրա ամենուր մանևրելու կարողությունը, նա հեղինակության և ազդեցության շատ նկատելի կորուստներ է ապրում, և դա՝ հատկապես Կենտրոնական Ասիայում ու հետխորհրդային տարածքում: Շոկային ալիք է նաև բուն Հայաստանում։ Ղարաբաղյան հարցը Երևանում հասարակությանը բաժանել է միջամտել ցանկացողների և չցանկացողների, վերջիններից է Նիկոլ Փաշինյանը, որին քննադատում են ոչինչ չանելու և ամբողջովին լուսանցքում մնալու համար։ Արդյո՞ք այս ամենից հետո կպակասի Ադրբեջանի ախորժակը, որի թիկունքում կանգնած է Թուրքիան։ Արդյո՞ք հիմա նրանք չեն ուղղի իրենց հայացքը բուն Հայաստանի տարածքի վրա։
