Գոյատևելու համար սսկվել և ոչ մի կերպ չհրահրե՞լ հարևաններին. Դա՞ է նոր Հայաստանի ռազմական հայեցակարգը
Vz.ru-ն գրում է, որ Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը մի շարք հայտարարություններ է արել իր երկրի ապագայի համար։ Նա առաջին հերթին առաջարկել է Հայաստանի «արտաքին պատկերը» հավասարեցնել «ներքինին» և սկսել երկրի պատմության նոր հետհաշվարկը 1991 թվականից սկսած։ Դա անելու համար, ըստ նրա ծրագրի, անհրաժեշտ է Սահմանադրությունից և երկրի Անկախության հռչակագրից հանել Լեռնային Ղարաբաղի և Արարատ լեռան մասին ցանկացած հիշատակում, որը Թուրքիայի օգտին կորցրած հողերի և ցեղասպանության մասին հիշեցման խորհրդանիշ է, ինչպես նաև հանել Հայ Առաքելական եկեղեցու մասին հիշատակումը: Ենթադրվում է, որ ամեն ինչ պետք է մաքրվի սկսած պետական խորհրդանիշներից մինչև պատմության դասագրքեր (վերջերս անգամ Արարատ լեռան պատկերն է հանվել հանրային ալիքով հեռարձակվող օրհներգի ժամանակ)։ Հիշեցնենք նաև, որ Ամանորի կապակցությամբ Հայ Առաքելական Եկեղեցու Կաթողիկոսի (առաջնորդ) հեռուստատեսային շնորհավորանքն էր հանվել եթերից, ինչը հայ հասարակության մի զգալի մասի կտրուկ մերժումն էր առաջացրել։Բացի այդ, Փաշինյանը կարծում է, որ Հայաստանն իր մեկուսացված աշխարհագրական դիրքի պատճառով անկախության և ամբողջականության երաշխավորներ չունի, իսկ Ռուսաստանը, իբր, չի կատարել Հայաստանի և հայ ժողովրդի պաշտպանի իր դերը։ Ուստի, Փաշինյանի տեսության համաձայն, գոյատևելու համար Հայաստանին անհրաժեշտ է սսկվել և ոչ մի կերպ չհրահրել իր հարևաններին ու պատմական հակառակորդներին՝ Թուրքիային և Ադրբեջանին, իսկ այդ նպատակին հասնելու համար հայ հասարակության «ներքին» կյանքից անհրաժեշտ է հեռացնել թուրքերին նյարդայնացնող բոլոր խորհրդանիշներն ու հիշեցումները՝ Ղարաբաղ, ցեղասպանություն, Արարատ, Վանա լիճ, ազգային եկեղեցի և այլն։ Դա է նոր Հայաստանի ռազմական հայեցակարգը։ Փաշինյանը կարծում է, որ հայկական բանակը պետք է այնպիսին լինի, որ չվախեցնի իր ուժեղ հարևաններին: Հետևաբար, բանակը պետք է լինի փոքրաթիվ, զուտ պաշտպանական և արևտյան զինատեսակներով, քանի որ այդ դեպքում Թուրքիան և Ադրբեջանը դա որպես վտանգ չեն ընկալի և ձեռ կքաշեն հայերից։
Փաշինյանի ելույթը հնչել է բառացիորեն Իլհամ Ալիևի հերթական հայտարարությունից մեկ օր անց, որում Ադրբեջանի ղեկավարը Երևանից պահանջում էր հենց դա անել՝ փոխել Հայաստանի Սահմանադրությունը և Անկախության հռչակագիրը։ Ալիևը Երևանի հետ վերջին վեց ամիսներին խոսում է բացառապես վերջնագրերով։ Նա պահանջում է, որ Հայաստանի հասարակական կյանքից ու պատմական հիշողությունից իսպառ վերանա անգամ Ղարաբաղի մասին հիշողությունը։ Հակառակ դեպքում ավելի վատ կլինի։ Հիմա Փաշինյանը փաստացի համաձայնել է այդ պահանջին։
Այնուամենայնիվ 1990 թվականի Հայաստանի Անկախության հռչակագրի զրոյացումը լայն ճակատ է բացում, օրինակ, տարածքային պահանջների համար։ Ադրբեջանի Սահմանադրությունը նշում է, որ ժամանակակից հանրապետությունը 1918 թվականի հանրապետության իրավահաջորդն է։ Իսկ վերջինս բոլորովին այլ սահմաններ ուներ։ Փաշինյանն իր վերջին ելույթում նաև ընդգծել է, որ պետք է հիմնվել Հայկական ԽՍՀ գոյության վրա, թեև Հռչակագրի նախաբանում անդրադարձ կա նաև 1918 թվականի հանրապետությանը: Իսկ Ադրբեջանը կտրականապես գոհ չէ խորհրդային անցյալի մասին հիշատակումներից, քանի որ խորհրդային պատմությունը երաշխավորում էր Լեռնային Ղարաբաղի գոյությունը, անկլավները և ազատ տրանսպորտային կապերը Երևանի և արտաքին աշխարհի միջև:
Պարադոքսն այն է, որ հենց Հայաստանի անկախությունն է կործանում Հայաստանը։ Մեծ հաշվով, Խորհրդային Միությունն էր (իսկ մինչ այդ Ռուսական կայսրությունը) երաշխավորել Հայաստանի և հայ ժողովրդի ոչ միայն գոյությունը, այլ նաև բարգավաճումը։ Երևանում ժամանակին հպարտանում էին, որ խորհրդային հանրապետություններից Հայաստանն առաջինն է ընդունել Անկախության հռչակագիրը, այսինքն եղել է ԽՍՀՄ փլուզման առաջամարտիկը։ Այսօր Հայաստանը վառ օրինակ է նրա, թե ինչպես է անկախության ձգտումը վերջիվերջո գոյատևման եզրին կանգնեցնում մի ամբողջ ժողովրդի։ ԽՍՀՄ կազմում Հայաստանին երաշխավորված էր անվտանգությունը, սահմանների ամբողջականությունը և ամբողջական մշակութային ինքնավարությունը։ Քչերն են հիշում, որ Հայաստանը ԽՍՀՄ միակ հանրապետությունն էր, որտեղ նույնիսկ վարչական գրառումներն էին արվում հայերեն՝ առանց ռուսերեն կրկնօրինակելու։ Բալթյան ոչ մի տարածաշրջան նման բանի մասին չի էլ երազել։
Հայկական ԽՍՀ-ում խորհրդային պատմության որոշ ժամանակաշրջաններում սոցիալիստական տնտեսությունը որպես երևույթ բացակայում էր, և նույնիսկ պաշտոնական մակարդակով հնարավոր էր, օրինակ, պաշտպանել ատենախոսություններ շուկայական տնտեսության մեթոդների ներդրման վերաբերյալ, ինչն անհնար էր պատկերացնել Մոսկվայում, Կիևում կամ Ռիգայում: Հայաստանը լայնածավալ սուբսիդիաներ էր ստանում, ինչը հանրապետությունում (ինչպես նաև Վրաստանում և Բալթյան երկրներում) ստեղծեց կենսամակարդակ, որը նկատելիորեն ավելի բարձր էր, քան ունեին ՌՍՖՍՀ-ն կամ Ուկրաինական ԽՍՀ-ն։ Էլ չխոսենք ազգային մշակույթի ծաղկման մասին։ Ցանկանու՞մ եք ձեզ համարել աշխարհի ամենահին ժողովուրդը: Խնդրեմ։ Նույնիսկ ԽՍՀՄ պատմության դասագրքերը սկսվում էին Միության ամենահին պետության՝ Ուրարտուի մասին գլխով։
Այս նշվածներից և ոչ մեկը չէր լինի առանց Միութենական պետության: Եվ հենց այդ կապող թելերը սկսեցին քանդվել, Հայաստանը կորցրեց իր խորը թիկունքը՝ Մոսկվան, առանց որի նա մենակ մնաց իր պատմական հակառակորդների հետ։
Այսօր Ադրբեջանի ճնշման ֆոնին պարզվում է, որ առանց Ռուսաստանի աջակցության (ինչ էլ կոչվի՝ ԽՍՀՄ, ԱՊՀ, ՀԱՊԿ) Հայաստանը կենսունակ չէ։ Բայց Փաշինյանի օգնությամբ կարելի է ազգային տոտալ նվաստացումը բացատրել անվտանգության կառուցման բարդ տեսություններով։ Նմանատիպ այլ օրինակներ ևս կան հետխորհրդային տարածքում։ Օրինակ, Մոլդովան, որը գործնականում կորցրել է իր սուբյեկտիվությունը, չնայած Ռումինիայից ավելի հին ու ճանաչված պետություն էր։
Մեր առջև Ռուսաստան-ԽՍՀՄ-ի փլուզման երկարաժամկետ հետևանքներն են։ Այլևս անհնար է անիվը պտտել հակառակ ուղղությամբ, բայց թեկուզ հիմա կարելի է խելքի գալ ու փորձել միասին լուծել ռազմավարական խնդիրները։
