Ռուսաստանի համար գլխավորը չուշանալն է.եթե իրականացվի Ադրբեջանի հարձակում, ապա Կովկասում մեծ աշխարհաքաղաքական պատերազմի սկիզբ կլինի
Regnum.ru–ն գրում է, որ Եվրախորհուրդը հայտարարել է Հայաստան–Ադրբեջան սահմանին ԵՄ–ի քաղաքացիական առաքելության մեկնարկի մասին: Այն կսկսի աշխատել այս ամիս, իսկ մանդատի ժամկետը սահմանափակվում է երկու ամսով։ Միաժամանակ հատուկ ընդգծվել է, որ «Հայաստանը համաձայնվել է աջակցել քաղաքացիական առաքելությանը, իսկ Ադրբեջանը համաձայնվել է համագործակցել նրա հետ այնքանով, որքանով դա կվերաբերի իրեն»։Սա նշանակում է հետևյալը: Թեև Ռուսաստանի ակտիվ մասնակցության շնորհիվ է հնարավոր եղել դադարեցնել հայ-ադրբեջանական սահմանային վերջին բախումները՝ նման որոշումը կայացվել է առանց Մոսկվայի մասնակցության։ Պատահական չէ, որ Մոսկվայի անորոշ հայտարարությունների ֆոնին ԱՄՆ–ի Պետդեպարտամենտի խոսնակ Վեդանտ Պատելը ողջունել է Եվրոպական խորհրդի այդ արարքն այն անվանելով «համապարփակ խաղաղության գործընթացում» նոր ազդակ։ Նման արձագանքը կարելի է հասկանալ, քանի որ տարածաշրջանում հայտնվում են նոր դերակատարներ, որոնք հնարավորություն են ստանում ամրագրել իրենց ներկայությունը և անմիջականորեն մասնակցել հակամարտության երկարաժամկետ կարգավորմանը խաղաղության համաձայնագրի կնքմամբ։ Սա հենց այն քաղաքական դիվիդենտն է, որը Արևմուտքին հնարավորություն է տալիս հաջողված հանգամանքներում «բռնվել տարածաշրջանից»:
Այս առումով Երևանի ու Բաքվի դիրքորոշումները ինտրիգային են թվում։ Հայաստանը ճանաչում է Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության փաստը 1991 թվականի սահմաններում, ինչը ենթադրում է նրա համաձայնությունը Լեռնային Ղարաբաղի տարածքի նկատմամբ Բաքվի վերահսկողությանը։ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի գործունեությունը վերակենդանացնելու Հայաստանի համառ փորձերն ավարտվում են ԵՄ առաքելության հայտնվելու մասին միջանկյալ որոշմամբ, որը ցույց է տալիս հայկական անկլավի ճակատագիրը և նրա կարգավիճակը միջազգային երաշխիքների ձևաչափով որոշելու մտադրությունը, և իհարկե Եվրամիության երաշխիքներով։ Ինչ վերաբերում է Ադրբեջանին, ապա առաքելության գործունեությանը նրա համաձայնությունը վկայում է նաև նրա այն պատրաստակամության մասին, որ ԵՄ հսկողության տակ որոշվի անկլավի կարգավիճակը՝ նկատի ունենալով Լեռնային Ղարաբաղի անվերապահ վերադարձը իր կազմ։ Հակառակ դեպքում Բաքու-Երևան երկխոսությունը կբացառվեր։ Ավելին, ձևավորվող գործընթացի տրամաբանությունը տարածաշրջանային իրավիճակի օրակարգ կմտցնի Լեռնային Ղարաբաղում ռուս խաղաղապահների առկայության կամ նրանցից բացի եվրոպական խաղաղապահ կորպուսի հայտնվելու հարցը։
Եթե Բաքուն իսկապես երկխոսության գնա Ստեփանակերտի հետ, ինչպես ասում է Հայաստանի վարչապետը, ապա հավանական է, որ Ադրբեջանը Մոսկվայի հետ քննարկումների ժամանակ ձգտի ռուս խաղաղապահների դուրսբերմանը։ Պատահական չէ, որ հոկտեմբերի վերջին Բրյուսելում նախատեսված է Ադրբեջանի և Հայաստանի փոխվարչապետների մակարդակով սահմանային հանձնաժողովի հերթական նիստը։ Այստեղից էլ հիմնարար բնույթի եզրակացություն. վերջին բախումները ադրբեջանա-հայկական սահմանին սցենարային բնույթ են կրել, իսկ հիմա նման դեպքերի կրկնության վտանգը հասցված է նվազագույնի։ Ի՞նչ է լինելու հաջորդիվ: Մոսկվան ասում է, որ շարունակում է «տարածաշրջանում մատը զարկերակի վրա պահել», թեև Բրյուսելը նրա աչքի առաջ «սեփականաշնորհում է» ռուսական բոլոր խաղաղության լուծումները։ Բրյուսելը նույնիսկ իր վրա է վերցնում Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև սահմանային խնդիրների լուծումը, թեև ԽՍՀՄ–ի հիմնական քարտեզները Մոսկվայի տրամադրության տակ են։ Սակայն երևանյան որոշ փորձագետներ դրան պատասխանում են, որ սահմանների սահմանազատումն ու սահմանագծումը կիրականացվի 1919-1920 թվականների քարտեզներով, և անգամ հնարավոր է Վերսալի խաղաղության համաժողովում Բաքուն ու Երևանը ներկայացված տարբերակով։
Հայ փորձագետները պնդում են, որ «Ադրբեջանը հրաժարվել է խորհրդային սահմաններից իրեն ճանաչելով որպես Առաջին Հանրապետության (1918-1920 թթ.) իրավահաջորդ և ընդունել է համապատասխան սահմանադրական ակտ։ Սա նշանակում է, որ Լեռնային Ղարաբաղի ճակատագիրը կորոշվի առանց Ռուսաստանի մասնակցության, ինչը որոշակի պայմաններում կարող է ձեռնտու լինել Ադրբեջանին և Թուրքիային։ Պատահական չէ, որ Թեհրանն էը նյարդայնացել այս իրավիճակից։ Այսպես կոչված Հայաստանի կողմից Պրահայի փոխզիջումներից հետո Իսլամական հեղափոխության պահապանների կորպուսը (ԻՀՊԿ) հանդես է եկել հայտարարությամբ. «Հայաստանի և Իրանի սահմանը գրավելու համար եթե իրականացվի Ադրբեջանի հարձակում, ապա Կովկասում մեծ աշխարհաքաղաքական պատերազմի սկիզբ կլինի։ Ցանկացած քայլ, որը կասկածի տակ է դնում Իրանի անվտանգությունը, կհանգեցնի մեր միջամտությանը»։ Ճիշտ է, դժվար է ասել, թե ինչո՞ւ է Իրանում այնպիսի տպավորություն, որ Բաքուն պատրաստվում է զավթել Հայաստանի տարածքի մի մասը։ Չնայած կա մի գործոն, որը անհանգստացնում է իրանցիներին, և դա Զանգեզուրի միջանցքի բացման հնարավորությունն է։ Հիշեցնենք, որ կապի, բայց ոչ նման միջանցքի բացումը նախատեսված է 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի համաձայնագրով։
Թեհրանը մտավախություն ունի, որ կարող է կտրվել Հայաստանից, և այդ ժամանակ թուրք-ադրբեջանական տանդեմի դերը կմեծանա ոչ միայն Անդրկովկասում։ Այսպիսով, Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ իրադարձությունները շատերի համար անսպասելի ընթացք են ստանում, ակնհայտ է դարձել Ֆրանսիայի և ԱՄՆ-ի հետաքրքրության աճը: Միևնույն ժամանակ, ավելի հստակ տեսանելի են դարձել Ռուսաստանին տարածաշրջանից դուրս մղելու քաղաքականության ուրվագծերը:Փորձագետներից մեկի խոսքերով, «նրա ոտքերի առաջ սկսել են նետել կոտրված ապակիներ, որոնց վրայով քայլելը վտանգավոր է»: Ավելին, մերձավորարևելյան անկայունության հնարավոր տեղափոխումը կովկասյան տարածաշրջան խիստ հավանական է դառնում։ Ուստի, տարածաշրջանում աշխարհաքաղաքական փոփոխությունների դինամիկան Մոսկվայի օրակարգ է մտցնում այնտեղ ազդեցության ոլորտների վերաբաշխման խնդիրը։ Եվ հիմա Ռուսաստանի համար գլխավորը չուշանալն է։
