Էրդողանի սենսացիոն հայտարարությունը՝Հայաստան - Թուրքիա հարաբերություններ հաստատել. նրա «առատաձեռնությունը», հավանաբար, ունի «կրկնակի հատակ»
rosbalt.ru-ն «Արդյո՞ք էրդողանը կարգ ու կանոն կմտցնի Հարավային Կովկասում» վերնագրով հոդվածում գրում է, որ Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը ամենուր է հասցնում քայլեր անել: Նա Սիրիայում է, Աֆղանստանում է, Իրանում է և այլուր: Եվ զարմանալի չէ, որ անտարբեր չէ նաև Հարավային Կովկասի նկատմամբ. այնտեղ նա եղբայրական հարաբերություններ ունի Ադրբեջանի հետ: Հետկոնֆլիկտային գոտիներում հիմա ավելի շատ խաղաղություն է, քան պատերազմ: Բայց մի՞թե այս հարաբերական անդորրը մնայուն է:Իսկ ի՞նչ պետք է արվի, որպեսզի Հարավային Կովկասում և հարևան երկրներում «եղանակը» համեմատաբար մեղմ լինի: Էրդողանը գտել է. նա նախաձեռնել է մի այնպիսի քաղաքական և տնտեսական կառուցվածք, որը թույլ կտա տարածաշրջանին գտնել, իր խոսքերով, «հանգիստ»: Եկեք չվիճենք, թե որն է առաջինը եղել՝ ձու՞ն, թե՞ հավը: Այսինքն, ո՞վ է առաջինը «ազդակներ» հաղորդել, թե պատրաստ է Հայաստան - Թուրքիա հարաբերություններ հաստատել: Ի վերջո, Փաշինյանն ասել է, որ իր երկիրը դրական է արձագանքել թուրքական «ազդակներին», իսկ Էրդողանը՝ որ իր երկիրը ընդունել է Երևանից հնչող «հաշտվելու հայտարարությունը»: Այսպիսով, Էրդողանը, կարելի է ասել, սենսացիոն հայտարարություն է արել Հայաստանի հետ հարաբերությունները կարգավորելու իր երկրի պատրաստակամության մասին: Բայց նրա «առատաձեռնությունը», հավանաբար, ունի «կրկնակի հատակ»:
«Հարաբերությունները պետք է զարգանան՝ հիմնված տարածքային ամբողջականության և ինքնիշխանության նկատմամբ հարգանքի վրա, - ասել է Էրդողանը, - մենք կարող ենք աստիճանաբար կարգավորել հարաբերությունները Հայաստանի հետ»: Բայց, իհարկե, ինչպես շեշտել է թուրք առաջնորդը, այդ ամենը հնարավոր է միայն կայուն խաղաղություն ապահովելուց հետո, ինչը Ադրբեջանն է առաջարկում, այն է՝ Հայաստան-Ադրբեջան համապարփակ խաղաղության համաձայնագիր կնքելը: Էրդողանի խոսքով, այս մոտեցումը Հարավային Կովկասի զարգացման համար նոր հնարավորություն է, իսկ հայերի համար՝ «պատմական հնարավորություն»:
Բայց նկատենք, որ խոսքը միայն «եռյակի», այսինքն՝ Թուրքիայի, Ադրբեջանի և Հայաստանի մասին չէ: «Օրակարգում Թուրքիայի, Ադրբեջանի, Ռուսաստանի, Իրանի և Հայաստանի մասնակցությամբ «հնգյակի հարթակ» ստեղծելու մասին է, որին, ենթադրաբար, կմիանա նաև Վրաստանը», - ասել է Թուրքիայի առաջնորդը: Սկզբի համար խոսքը երկաթգծերի եւ մայրուղիների կառուցման մասին է, որոնք «կմիացնեն երկրները, և նման կերպ կլուծվեն բազմաթիվ խնդիրներ»: Իհարկե, դժվար է չհամաձայնել ճանապարհների կառուցման միջոցով առևտրատնտեսական, տրանսպորտային և լոգիստիկ բնույթի «բազմաթիվ խնդիրների» լուծմանը, սակայն Հայաստանը դեռ չի հասունացել նման ծրագրերի իրականացման համար:
Հարց. արդյոք դա նշանակո՞ւմ է, որ Հայաստանի կողմից Հայոց ցեղասպանության ճանաչման շուրջ սակարկությունները չեղյալ են հայտարարվելու: Եվ ևս մեկ հարց. ինչո՞ւ է Էրդողանը Հայաստանի հետ հարաբերությունները կարգավորելու օրակարգն ընդլայնում մինչև, այսպես ասած, «եռյակի», այսինքն՝ Ադրբեջանին ևս ներառում է այնտեղ, և մինչև անգամ այն ավելի լայն՝ տարածաշրջանային «հնգյակի» կամ նույնիսկ «վեցնյակի» ձևաչափի մակարդակի է հասցնում: Ընդհանրապես, մեծ քաղաքականության մեջ ոչ ոք ոչ մի բանից չի ամաչում, և եթե Էրդողանի նախաձեռնած «հնգյակի» հարթակի ստեղծումը ամպագոռգոռ բառեր չեն, ինչո՞ւ Ռուսաստանը չպետք է միանա դրան, որպեսզի, թեկուզ, վերահսկի Թուրքիային և նրա ազդեցության տարածումը տարածաշրջանում, ինչպես նաև դաշինքի մյուս անդամների «վարքագիծը»: Ինչ վերաբերում է Իրանին, նա ունի նոր նախագահ և բավականին տարասեռ խորհրդարան, որտեղ վերաբերմունքը և՛ Ռուսաստանի, և՛ Թուրքիայի նկատմամբ միանշանակ չէ:
Հարց է, թե արդյո՞ք Մոսկվան ու Թեհրանը կպահպանեն «ռազմավարական գործընկերությունը», թե՞ այն ընդամենը իրավիճակային կլինի: Ներկայումս Մոսկվան չունի իր նախկին քաղաքական ազդեցությունը Իրանի վրա: Առևտրատնտեսական հարաբերությունները նույնպես լավագույնը չեն: Այնուամենայնիվ, Իրանը որևէ պատճառ չունի Հայաստանը Թուրքիային մերձեցնելու համար՝ թեկուզ հաշվի առնելով Հայաստանի նկատմամբ թուրքական հետաքրքրությունների բացահայտ հակադրությունը իր նպատակներին: Օրինակ՝ Թեհրան-Ջուղա-Երասխ-Երևան-Թբիլիսի-Սև ծով երկաթուղային կապի նախագիծը չի համընկնում Թուրքիայի և Ադրբեջանի տրանսպորտային ուղիների, էներգետիկ և այլ ոլորտների զարգացման «տեսլականի» հետ: Իրանը Հայաստանի հետ ունի նաև այլ նախագծեր: Ուստի, ամենայն հավանականությամբ, Իրանը միայն պաշտոնապես կընդունի Էրդողանի «հնգյակի հարթակը», բայց իրականում երկկողմ հիմունքներով կշփվի Հայաստանի և տարածաշրջանի այլ պետությունների հետ:
Անիմաստ է խոսել «վեցնյակի հարթակին» Վրաստանի մասնակցության մասին, չնայած այն բանին, որ Թուրքիան և Ադրբեջանը նրա ամենակարևոր գործընկերներն են: Էրդողանի առաջարկած դաշինքից Վրաստանին վախեցնելու համար բավական է դրան Ռուսաստանի մասնակցությունը: Բացի այդ, նկատի ունենալով ԱՄՆ -ի և Իրանի հարաբերությունները, Թբիլիսին, հավանաբար, չի ցանկանա բարկացնել իր ռազմավարական գործընկերոջը՝ կապեր հաստատելով Իրանի հետ: Այսպիսով, ի՞նչ է կանգնած Էրդողանի նախաձեռնության հետևում՝ տարածաշրջանում իրավիճակի իրական բարելավման ցանկությու՞ն, թե՞ պարապ խոսակցություն: Հավանաբար, երկուսն էլ, բայց որոշակի չափով:
Թուրքիան դիվանագիտական և ռազմավարական նկատառումներով չի կարող Ռուսաստանին չհրավիրել «հնգյակ», սխալ կլինի նաև Իրանին ամբողջովին անտեսելը, սակայն Հայաստանը դեպի սեփական ուղեծիր (գոնե մասամբ) թեքելը կառուցողական և հեռանկարային գաղափար է: Այսպիսով, Փաշինյանի ու Էրդողանի փոխադարձ քաղաքավարությունից շատ բան պետք չէ ակնկալել: Բայց Հայաստան- Թուրքիա հարաբերություններում հնարավոր է նվազագույնի ձևավորումը, այն է՝ ճանապարհների բացումը, որով հետաքրքրված է նաև Ռուսաստանը: Բայց հազիվ թե այդ ամենը դուրս գա այդ հիմնական նվազագույնից: Թե՛ Մոսկվան, թե՛ Թեհրանը կփորձեն դանդաղեցնել տարածաշրջանում Թուրքիայի ազդեցության տարածումը:
Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում
