Ադրբեջանում հնարավոր է «Ղազախստան». մի շարք զինվորականներ մեղադրվում են իբր Հայաստանի օգտին լրտեսություն կատարելու մեջ
svpressa.ru–ն գրում է, որ հիմա նախկին խորհրդային շատ հանրապետություններում փորձագետներին հետաքրքրում է, թե արդյո՞ք «արյունոտ Ղազախստանը» կարող է կրկնվել իրենց մոտ։ Քննարկվում է նաև այն, որ Ալմաթայում վտանգավոր իրավիճակը մեծապես կայունացել է ՀԱՊԿ բազմազգ ուժերի հաշվին, առանց որոնց միջամտության երկիրը դատապարտված կլիներ «սեփականաշնորհման», լավագույն դեպքում՝ «ուկրաինացման»։Այնուամենայնիվ, հետխորհրդային տարածքում ամենուր չէ, որ կա «փրկարար գիծ» ի դեմս Տաշքենդի պայմանագրի, մինչդեռ սոցիալական պայթյունը, ասենք Ադրբեջանում, հեշտությամբ կարող է հանգեցնել անվերահսկելի միգրացիայի դեպի Ռուսաստան, որտեղ իշխանությունների թողտվությամբ կիսաքրեական սփյուռքների հետ կապված իրավիճակը այնքան էլ լավը չէ: Մի խոսքով, ռուսները վախենալու առիթ ունեն, և առավել ևս, եթե Բաքվում «պայթի»։ Ավելին, ադրբեջանցիներն այսօր արդեն իսկ Մոսկվայի ամենամեծ ոչ տիտղոսային էթնիկ խումբն են։
Ադրբեջանական «Մուսավաթ» կուսակցության ղեկավար Արիֆ Հաջիլին ենթադրում է, որ Ադրբեջանում հնարավոր է «Ղազախստան»: Ըստ նրա՝ «Ղազախստանում տեղի ունեցած իրադարձությունները ցույց են տալիս, որ այնտեղ, որտեղ իշխանությունները անտեսում են ժողովրդի կամքը, նման բաներ լինում են։ Դրանք կարող են տեղի ունենալ նաև Ադրբեջանում»։ Նույն տեսակետին է նաև Ադրբեջանի ժողովրդական ճակատ կուսակցության առաջնորդ Ալի Քարիմլին։ «Ղազախստանի սոցիալական պայթյունը պետք է արթնացման կոչ լինի երկրի իշխանությունների համար ... ոչ մի ավտորիտար ռեժիմ հավերժ չի մնա: Ազատության և արդարության ձգտումը բնորոշ է բոլոր ժողովուրդների էությանը»: Ի դեպ, Amnesty International միջազգային իրավապաշտպան կազմակերպությունը դատապարտել է Ադրբեջանի իշխանություններին խաղաղ ցույցերը և, մասնավորապես, 2021 թվականի դեկտեմբերի 1-ի ցույցը ցրելու համար։
Իր հերթին, իշխող «Նոր Ադրբեջան» կուսակցության պատգամավոր Էլման Նասիրովը, գնահատելով Ղազախստանի իրադարձությունները, հաստատակամորեն հայտարարել է, որ «Ադրբեջանում դա չի կարող լինել»։ Նա համոզված է, որ «Բաքվում և մարզերում տիրում է սոցիալական և քաղաքական կայունություն»։ Իսկ ընդհանրապես, «ադրբեջանական ժողովուրդը համախմբվածություն է դրսևորում իր նախագահի շուրջ»։
Բայց արդյո՞ք դա իսկապես այդպես է։ Նոր տարուց անմիջապես առաջ Ադրբեջանի գլխավոր դատախազությունը, ոչ առանց ԵՄ-ի ուժեղ ճնշման, ստիպված է եղել հաղորդագրություն հրապարակել հարյուրավոր (!) զանգվածային խոշտանգումների և տասնյակ մարդկանց մահապատժի աշխարհահռչակ գործի նոր հետաքննության մասին։ Խոսքը սեփական զինվորականների մասին է, ովքեր մեղադրվում են իբր Հայաստանի օգտին լրտեսելու մեջ։ Անգամ եթե ենթադրենք, որ խոսքը Ադրբեջանի ներքին գործերի մասին է, ռուսների համար դա ահազանգ է առ այն, որ ոչ բոլոր ադրբեջանցիներն են «մեկ միասնություն են ցուցաբերում իրենց նախագահի շուրջ», քանի որ նույնիսկ վերահսկվող գլխավոր դատախազությունը անուղղակիորեն ընդունել է 2017 թվականի մայիս-հունիս ամիսներին տեղի ունեցած զանգվածային բռնությունների փաստը:
Այսպիսով, Ադրբեջանի գլխավոր դատախազությունը ձևավորել է աշխատանքային խումբ այսպես կոչված «Թարթառի գործով» (ըստ տարածաշրջանի անվանման, որտեղ տեղի է ունեցել այդ ամենը)։ ԵՄ Խորհրդարանական վեհաժողովի 24 անդամներ հանդես են եկել Ադրբեջանում խոշտանգումների հետաքննության նախաձեռնությամբ։ Համապատասխան թիվ 1551 փաստաթուղթը հրապարակվել է 2021 թվականի հունիսի 25-ին ԵԽԽՎ կայքում։ Հետաքննությունը նախաձեռնել է իտալացի սենատոր Ռոբերտ Ռամպին։ Նշենք, որ փաստաթղթի հեղինակները պնդում են, որ խոշտանգումների զոհ են դարձել 200-ից ավելի ադրբեջանցի զինծառայողներ, որոնցից 11-ը զոհվել են, այսինքն իրականում նրանց մահապատժի են ենթարկել։ Ընդհանուր առմամբ, 2017 թվականին լրտեսության և պետական դավաճանության կասկածանքով բերման է ենթարկվել ավելի քան 1000 զինծառայող և քաղաքացիական անձ Ադրբեջանի առաջնագծի շրջաններից։
Այդ առնչությամբ ադրբեջանական «Թուրան» ինտերնետային ռեսուրսը գրել է. «Պետք է ընդունել, որ այդ ժամանակվանից ի վեր կալանավայրում գտնվող իշխանությունների քննադատների նկատմամբ անմարդկային վերաբերմունքի և խոշտանգումների մասին հաղորդումներն ավելի հաճախակի են դարձել»: Նման մեծ թվով «լրտեսության» մեղադրանքը կարող է վկայել այլախոհության համար հետապնդման մասին։ Turan-ի կողմից հրապարակված ԵԽԽՎ փաստաթղթում քսանհինգ մարդ դատապարտվել է պետական դավաճանության համար, հիմնվելով խոշտանգումների արդյունքում ձեռք բերված տվյալների վրա, և դատապարտվել յոթից քսան տարվա ազատազրկման։ Խոշտանգումների արդյունքում սպանված տասնմեկից հինգը հետմահու արդարացվել են: Ադրբեջանի իշխանություններն ընդունել են ընդամենը 102 զոհի փաստը, սակայն պատճառված վնասի փոխհատուցում ոչ ոք չի ստացել։ Արդեն հայտնի է, որ գլխավոր դատախազության աշխատանքային խումբը կազմված է իրավապահ մարմինների փորձագետներից, որոնց նպատակն է «վերականգնել և պաշտպանել հանցագործությունից տուժածների իրավունքները»։
Եթե դա տեղի է ունենում անգամ ադրբեջանական բանակում, ապա, մի շարք փորձագետների կարծիքով, բռնության է ենթարկվում նաև քաղաքացիական հասարակության մի մասը։ Զարմանալի է մեկ այլ բան. թեև Ադրբեջանի գլխավոր դատախազությունը նոր հետաքննություն է հայտարարել, բայց անմիջապես սկսել է հաշվեհարդար տեսնել նրանց նկատմամբ, ովքեր փորձել են սխալ լույսի ներքո լուսաբանել «Թարթառի գործը»։
Զանգվածային խոշտանգումների հանգամանքները դեռևս պատված են առեղծվածով։ Բայց այն, ինչ արտահոսել է, ցնցող է։ Բաքվում բնակվող լրագրող Հեյդար Իսաևի խոսքով, «մի դեպքում, ըստ տեղեկությունների, զինվորին ստիպել են միզել իր սպայի վրա, ով մեղադրվել է լրտեսության մեջ: Մեկ այլ դեպքում սպային ստիպել են սեռական հարաբերություն ունենալ նույն հանցագործության մեջ մեղադրվող այլ սպաների հետ»։ Համացանցում կա մի տեսանյութ, որը մանրամասնում է «Թարթառի գործով» կատարված դեպքերը: Ադրբեջանցիների մեկնաբանությունները լի են հուսահատությամբ: Ըստ Արիֆ Հաջիլինի՝ փաստացի դրանք ոչ այնքան անհույս են։ Մարդկանց մոտ եռում է, իսկ Ալիևը փորձում է «խուսափել» հաղթելով արցախյան պատերազմում, ինչը, կարծես թե, արդեն իսկ նյարդայնացնում է հասարակ մարդկանց։ Ամեն դեպքում, Ադրբեջանի գլխավոր դատախազությունը սպառնում է պատժել «բանակի հեղինակությունը և պետական մարմինների գործունեությունը վարկաբեկելու նպատակով կանխակալ խեղաթյուրված տեղեկատվություն տարածողներին»։
«Տեղական «Toplum TV» հեռուստաընկերությունում լուրերի («Թարթառի գործի» մասին) քննարկման ժամանակ փաստաբան Յալչին Իմանովն ասել է, որ... «չի սպասում արդար որոշման հանձնաժողովից, քանի որ գիտի, թե ինչպես են աշխատում Ադրբեջանում դատախազությունը և դատական համակարգը»։ Այդ մասին Հեյդար Իսաևը գրել է՝ հղում անելով YouTube-ի տեսանյութին։ Այս պարագայում խնդիր է դրված ընդհանրապես չվարկաբեկել ադրբեջանական ժողովրդին, որի մի մասը, ըստ երևույթին, չի ասոցացվում Ալիևի հետ։ Բանն այն է, որ, ըստ տեղի ընդդիմության, Բաքվում արդեն իսկ հասունանում է սոցիալական ռումբը, որի պայթյունն, անկասկած, ամենաբացասական ազդեցությունը կունենա Ռուսաստանի վրա։ Իսկապես, ինչպես ցույց է տալիս պատմությունը, մեծ ցնցումների նախաշեմին, որպես կանոն, ուժեղանում են ռեպրեսիաները, իսկ դատական համակարգի անօրինականությունն ու դիսֆունկցիան արդարացվում է ազգային շահերը պաշտպանող «էլիտաներ»-ով։
1or.am
