Քաղցկեղի ախտորոշման համակարգ, որը ճշգրիտ ցույց կտա, թե որտեղ է գտնվում ուռուցքը.Քաղցկեղի 20 տեսակ կախտորոշվի արյան կաթիլով
Հարվարդի (ԱՄՆ) հետազոտողները ստեղծել են քաղցկեղի ախտորոշման պարզ համակարգ, որի օգնությամբ կարելի է գտնել քաղցկեղի ավելի քան երկու տասնյակ տեսակների հետքերը եւ տեղայնացնել այն տեղը, որտեղ գտնվում է ուռուցքը։ Դրա համար հարկավոր է ուսումնասիրել ԴՆԹ կտորների «փաթեթը» պացիենտի արյան կաթիլի մեջ։ Այս թեստի առաջին կլինիկական փորձարկումների մասին պատմել է Քաղցկեղի ուսումնասիրման ամերիկյան ինստիտուտի մամուլի ծառայությունը, փոխանցում է ՏԱՍՍ-ը։«Մեր նախորդ փորձերն արդեն ցույց են տվել, որ քաղցկեղի հայտնաբերման համակարգերը, որոնք հիմնված են մեթիլային նշանների վրա, այս խնդիրն ավելի լավ են լուծում, քան ԴՆԹ ավանդական սեքվենավորումը (ամինաթթուների կամ նուկլեիդների հաջորդականության որոշումը ԴՆԹ-ում)։ Մեր փորձարկումների արդյունքները ցույց են տալիս, որ այս մոտեցումը միանգամայն տեղին է, որպեսզի ուռուցքների հետքեր փնտրենք մարդկանց ավելի մեծ խմբերում»,- ասել է աշխատանքի հեղինակներից Ջեֆրի Օքսնարդը Հարվարդի համալսարանի քաղցկեղի ուսումնասիրման ինստիտուտից։
Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության (ԱՀԿ) վիճակագրության համաձայն՝ քաղցկեղի տարբեր տեսակներն այժմ գտնվում են երկրորդ տեղում մահացության բոլոր հնարավոր պատճառների շարքում։ Մոտավորապես յուրաքանչյուր վեցերորդ մարդը մահանում է չարորակ ուռուցքներից կամ դրանց հետ կապված բարդություններից, եւ միայն անցած տարի քաղցկեղից մահացել է մոտ 10 մլն մարդ ողջ աշխարհում։ Այդ մահերի ճնշող մեծամասնությունը՝ մոտ 90 տոկոսը, կապված է այն բանի հետ, որ բժիշկները կամ ինքը՝ հիվանդն է հայտնաբերում քաղցկեղը չափից ավելի ուշ, երբ դրա բջիջներն արդեն սկսում են տարածվել օրգանիզմում, իսկ իմունիտետն արդեն չի կարող ճնշել մետաստազները։
Այս նկատառումներն էլ ստիպում են Օքսնարդին ու նրա գործընկերներին, ինչպես նաեւ հարյուրավոր այլ գիտական խմբերի ողջ աշխարհում ստեղծել քաղցկեղի վաղ ախտորոշման համակարգեր եւ դրանք ավելի հասանելի ու հարմար դարձնել պացիենտների համար։ Օրինակ, այս տարի ՄՊՀ կենսաքիմիկոսները եւ նրանց արտասահմանյցի գործընկերները ստեղծել են պարզ եւ էժան թեստ, որը թույլ է տալիս գտնել քաղցկեղի հետքեր միզապարկում, հիվանդի մեզի որոշակի գեների կտորների հիման վրա։
Օքսնարդը եւ նրա թիմը արդեն մի քանի տարի աշխատում են քաղցկեղի ախտորոշման համակարգերի ստեղծման ուղղությամբ, որոնք ուռուցքների հետքերը գտնում են ոչ թե ըստ ԴՆԹ-ում կոնկրետ «դրոշմահետքերի» ի հայտ գալու, այլ ըստ այն հանգամանքի, թե ինչպես է փոփոխվում գենետիկ կոդի «պատյանը»: Այսպիսի հավելումները, այսպես կոչված՝ էպիգենետիկ նշումները գենոմի բուն կառուցվածքը չեն փոխում, բայց անչափ ուժեղ են ազդում այն երեւույթի վրա, թե բջիջն ինչ հաճախությամբ է կարդում ԴՆԹ տարբեր հավածները: Համապատասխանաբար, իմանալով դրանց քանակությունն ու տեղաբաշխումը՝ կարելի է հասկանալ, թե որ գեներն են սխալ աշխատում կամ սխալ կերպով մնացել են «միացված» վիճակում:
Այս գաղափարով առաջնորդվելով՝ հարվարդյան բժիշկները հետեւել են, թե գենոմի տարբեր հատվածների ակտիվությունն ինչպես է փոխվում քաղցկեղի 2 տասնյակ տեսակների զարգացման դեպքում՝ կրծքագեղձի, ուղիղ աղիի, կերակրափողի, լեյկեմիայի եւ չարորակ նորագոյացությունների շատ այլ տարածված տեսակների դեպքում: Մասնագետները սրա հիման վրա թեստ են ստեղծել, որը կարող է դրանց հետքերը ճանաչել արյան կաթիլի մեջ:
Այս մեթոդն օգտագործելով՝ գիտնականները անալիզի են ենթարկել արյան 3600 նմուշների լրակազմը, որ վերցվել էին քաղցկեղի ախտորոշմամբ պացիենտներից եւ նրանց առողջ տարեկիցներից: Նոր մոտեցումն ամբողջությամբ հաղթահարել է դրված խնդիրը. այն քաղցկեղի հետքեր է հայտնաբերել երկրորդ, երրորդ եւ չորրորդ փուլերում գտնվող ուռուցքներով գրեթե բոլոր հիվանդ պացիենտների մոտ, եւ միայն առողջ մարդկանց 0,6 տոկոսի ախտորոշումն է սխալ կատարել: Համանման եղանակով այն պացիենտների 89 տոկոսի համար ստույգ ցույց է տվել այս կամ այն օրգանում քաղցկեղի առկայության հետքերը:
Գիտնականները հույս ունեն, որ իրենց մեթոդը արագ կմտնի բժշկական պրակտիկայի մեջ եւ բժիշկներին կօգնի ավելի մեծ թվով պացիենտների փրկել՝ քաղցկեղն ախտորոշելով դրա զարգացման ամենաառաջին փուլում եւ դրա հետքերը ոչնչացնելով մինչեւ այն, երբ կհասցնի օրգանիզմում ամրապնդվել:
